ทำความเข้าใจภาวะออทิสติกสเปกตรัม (Autism Spectrum Disorder - ASD) ในวัยผู้ใหญ่
.png)
ออทิสติก (ASD) คืออะไร? (What is the Disorder?)
ภาวะออทิสติก (Autism Spectrum Disorder - ASD) คือความแตกต่างทางพัฒนาการของระบบประสาทและสมอง ซึ่งส่งผลต่อรูปแบบการสื่อสาร การมีปฏิสัมพันธ์ทางสังคม และพฤติกรรมตลอดชีวิต ภาวะนี้ไม่ใช่ "โรค" แต่เป็นการแสดงถึงความหลากหลายทางระบบประสาท (Neurodiversity) ซึ่งเป็นสิ่งที่ติดตัวมาตั้งแต่เกิด หลายคนอาจไม่ได้รับการวินิจฉัยจนกระทั่งเป็นผู้ใหญ่ โดยเฉพาะผู้ที่มีอาการไม่รุนแรง หรือผู้หญิงที่มักจะมีการ "ปิดบัง" (Masking) พฤติกรรมเพื่อพยายามปรับตัวเข้ากับสังคม
อาการที่พบบ่อยในผู้ใหญ่วัยผู้ใหญ่ (Symptoms/Signs)
อาการ ASD ในผู้ใหญ่มักมีความละเอียดอ่อนเนื่องจากความพยายามปรับตัวเข้ากับสังคมมาเป็นเวลานาน อาการหลักที่พบจะแบ่งเป็น 2 ด้านดังนี้:
ก. ความบกพร่องในการสื่อสารและปฏิสัมพันธ์ทางสังคม (Social Communication & Interaction)
ความยากลำบากในการทำความเข้าใจความซับซ้อนทางสังคม (Social Nuance Difficulty):
คาดเดาความรู้สึก เจตนา หรือความคิดของผู้อื่นได้ยาก
ตีความคำพูดตามตัวอักษร ไม่เข้าใจการประชด (Sarcasm) มุกตลก หรือสำนวน
มีปัญหาในการทำความเข้าใจสัญญาณของการเริ่มหรือจบการสนทนา
รูปแบบการสื่อสารที่แตกต่าง:
เริ่มต้นหรือรักษาวงสนทนาได้ยาก
อาจพูดถึงสิ่งที่ตนเองสนใจอย่างละเอียดถี่ถ้วนเป็นเวลานาน (Monologuing)
การสื่อสารที่ตรงไปตรงมาเกินไป (Blunt Communication) หรือซื่อสัตย์เกินเหตุ จนอาจถูกมองว่าหยาบคายหรือไม่ใส่ใจผู้อื่น
ภาษากายและการสบตา (Non-verbal Communication):
หลีกเลี่ยงการสบตา หรืออาจสบตานานเกินไปจนผิดปกติ
สีหน้า ท่าทาง และภาษากายอาจดูเรียบเฉยหรือไม่ตรงกับความรู้สึกที่แท้จริง
ข. รูปแบบพฤติกรรมและความสนใจที่จำกัดและทำซ้ำ (Restricted & Repetitive Behaviors)
ความสนใจที่เข้มข้นเป็นพิเศษ (Intense Focus/Special Interests):
มีความสนใจอย่างลึกซึ้งและจริงจังในเรื่องใดเรื่องหนึ่ง (เช่น การสะสม การเรียนรู้เฉพาะด้าน) และสามารถใช้เวลาส่วนใหญ่อยู่กับเรื่องนั้น ๆ
ความสนใจเหล่านี้มักนำไปสู่ความเชี่ยวชาญเฉพาะด้านที่สูง
ความไวต่อประสาทสัมผัส (Sensory Sensitivities):
มีปฏิกิริยาไวเกินไป (Hyper-sensitivity) หรือไวต่อสิ่งเร้าต่ำเกินไป (Hypo-sensitivity) ต่อเสียงดัง แสงจ้า กลิ่นแรง หรือผิวสัมผัสของเสื้อผ้า/อาหารบางชนิด
ความต้องการกิจวัตรและความสม่ำเสมอ (Need for Routine):
ยึดติดกับกิจวัตรอย่างเคร่งครัดและรู้สึกวิตกกังวล (Anxiety) หรือเกิดภาวะอารมณ์ระเบิด (Meltdown) เมื่อกิจวัตรถูกเปลี่ยนแปลง
พฤติกรรมซ้ำ ๆ (Stimming):
ทำพฤติกรรมซ้ำๆ เช่น การโยกตัว การขยับมือ การเคาะนิ้ว เพื่อจัดการกับความเครียดหรืออารมณ์ที่รุนแรงในขณะนั้น
การหลีกเลี่ยง ASD (How to Avoid)?
ASD เป็นภาวะที่เกี่ยวข้องกับพันธุกรรมและความแตกต่างทางพัฒนาการของสมอง ดังนั้นจึงไม่สามารถหลีกเลี่ยงการเกิดได้ อย่างไรก็ตาม การรับรู้และเข้าใจถึงภาวะนี้ตั้งแต่เนิ่นๆ และการได้รับการสนับสนุนที่เหมาะสม จะช่วยลดความเสี่ยงของการเกิดปัญหาสุขภาพจิตร่วม (เช่น วิตกกังวล ซึมเศร้า) และช่วยพัฒนาคุณภาพชีวิตได้
สิ่งที่ควรทำ (What to Do)?
ปรึกษาผู้เชี่ยวชาญ
หากสงสัยว่าตนเองมีภาวะ ASD ควรปรึกษาผู้เชี่ยวชาญด้านสุขภาพจิต (จิตแพทย์ หรือนักจิตวิทยาคลินิก) ที่มีประสบการณ์ในการวินิจฉัย ASD ในผู้ใหญ่การบำบัด (Therapies):
การบำบัดความคิดและพฤติกรรม (CBT): ช่วยจัดการความวิตกกังวลและความเครียดที่เกิดจากสถานการณ์ทางสังคม
การฝึกทักษะทางสังคม (Social Skills Training): ฝึกทำความเข้าใจและโต้ตอบในสถานการณ์ทางสังคมต่าง ๆ
กิจกรรมบำบัด (Occupational Therapy): ช่วยในการจัดการกับปัญหาความไวต่อประสาทสัมผัสและการวางแผนชีวิตประจำวัน
การยอมรับตนเองและการเรียกร้องสิทธิ (Self-Acceptance & Advocacy):
ทำความเข้าใจและยอมรับความแตกต่างของตนเอง ใช้จุดแข็ง (เช่น ความละเอียดรอบคอบ ความมุ่งมั่น) ให้เป็นประโยชน์
เรียนรู้วิธีการขอความช่วยเหลือหรือการปรับสภาพแวดล้อม (Accommodations) ที่จำเป็นในที่ทำงานหรือการศึกษา
ปรับสภาพแวดล้อม:
หลีกเลี่ยงหรือลดสิ่งเร้าทางประสาทสัมผัสที่ทำให้รู้สึกไม่สบาย เช่น ลดเสียงดัง ใช้หูฟังตัดเสียง หรือสวมแว่นกันแสง
References
Mayo Clinic - Autism spectrum disorder - Symptoms and causes:
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/autism-spectrum-disorder/symptoms-causes/syc-20352928
NHS - What is autism?:
https://www.nhs.uk/conditions/autism/what-is-autism/Autism Speaks - Autism Diagnostic Criteria: DSM-5:
https://www.autismspeaks.org/autism-diagnostic-criteria-dsm-5